Kunstenaarslezing 13/09/2021
HANNELORE VAN DIJCK (°1986)
Ruimtelijkheid, tastbaarheid, tijdelijkheid, communicatie, intimiteit, repetitie, ritme, fragiliteit, verstilling, beweging,… Het artistieke parcours van Hannelore Van Dijck kan gelieerd worden aan oneindig veel begrippen, maar haar werk kan eveneens compact verwoord worden als een momentane ontmoeting tussen kunstenaar, materiaal en ruimte.
Hannelore Van Dijck staat bekend voor haar ruimte innemende werken met houtskool. Al tijdens haar studies illustratie in Gent verloren de figuren en verhalen langzaamaan hun bestaansrecht tot enkel de ruimte resteerde. Geïnspireerd door de genius loci, de geest van de plek, herinterpreteert en herdefinieert ze een oorspronkelijke architectuur. Het moet volgens de kunstenaar “(…) gaan om een plek die kansen biedt. Om tot een soort verstilling te komen (…). Verloren plaatsen lenen zich daar goed toe. (…) Een interessante plaats laat je toe om de hoeken op te zoeken, opzij te kijken, de ruimte te voelen.“1Ze gaat een intieme communicatie aan met de plek, historische sporen en fysieke kwetsuren worden met heel veel precisie terug zichtbaar. Inspiratie vloeit voort uit de ruimte zelf. Als een zeventiende eeuwse trompe l’oeil krijgen minuscule littekens zoals oude verfdruppels of vulgaatjes hun plek terug op muren, plafonds en vloeren. “Haar monochrome tekeningen zijn het resultaat van een ongelooflijke fysieke arbeid, een ware uitputtingsslag, een wroeten met de materie. Urenlang bouwt ze zorgvuldig, laag per laag, haar tekeningen op.”2 De bijna eindeloze repetitie van tekenbewegingen versmelten langzaamaan met de drager. De fysieke inspanning draagt ook bij aan de beleving van de toeschouwer. De kijker beweegt zich letterlijk in het werk, de afstand tussen kijker en werk valt weg. Er ontstaat een intieme ontmoeting met de ruimte, een spanningsveld tussen het grote geheel en de minuscule details. De getekende huid nodigt uit tot aanraken. De verbinding tussen zien en voelen heeft volgens Hannelore Van Dijck ook een duidelijk plaats in haar werk.3
Materiaal, fragiliteit, tijdelijkheid
Houtskool is een heel direct en puur materiaal en leent zich uitstekend om op groot formaat te werken. Het biedt eveneens de mogelijkheid om tot in detail te tekenen, met zachte nuances tot diep zwart. Werken met houtskool is vooral een proces van tekenen en wissen. Het is een heel tactiel, maar ook gevoelig materiaal. Door de kwetsbaarheid van de materie is fixeren noodzakelijk. Hannelore Van Dijck fixeert daarentegen haar werk niet. De focus ligt vooral op het proces, op de ontmoeting met de ruimte. Het verdwijnen is een onderdeel van haar werk. Ze beschouwt dit ook als een grote vrijheid.
Het efemeer karakter maakt ook dat haar in situ werk buiten de kunstmarkt valt, aangezien het werk niet gekocht of verkocht kan worden. Na afloop rest er enkel beeldmateriaal.
Het al dan niet langzaam verdwijnen of veranderen kan beïnvloed worden door heel diverse omstandigheden. Bij Rain, een project in Wetteren in 2011, bewerkte de kunstenaar de vloer van de kelder met houtskool alsof hij net ondergelopen was. Je liep erover dus het publiek liet eveneens sporen achter. Het werk Le Plat Pays illustreert nog meer het fragiele en momentane karakter. In de zomer van 2012 werd Hannelore Van Dijck door het Kunsteninitiatief Voorkamer uitgenodigd om aan de slag te gaan in de historische Heilige Geestsite in Lier.4 Op de binnenkoer realiseerde ze een ruimtevullende houtskooltekening. De alledaagse betontegels werden met veel precisie en aandacht voor licht en schaduw getransformeerd naar een keienpatroon, een uitgedroogde rivierbedding, waardoor een nauwere connectie met de ziel van de plek gecreëerd werd. Hevige regenval spoelde het arbeidsintensieve werk weg tijdens de vernissage.5
Naast het rechtstreeks werken op muur, plafond of vloer, gebruikt Hannelore Van Dijck ook andere dragers zoals stof of papier die een ruimte bekleden. In 2017 verhulde en accentueerde ze in Be-Part, Waregem, de volledige half ronde betonnen wand met betekend papier. De immense vellen kalkpapier transformeerde Hannelore Van Dijck na de tentoonstelling tot een grootschalig ingebonden boek. Hoewel de pagina’s bestaan uit een oneindige repetitie van al dan niet onderbroken lijnen, nodigt het nieuwgierig uit tot doorbladeren. Je voelt je aangetrokken om de tekensporen “te lezen”, te ontcijferen als een eeuwenoud manuscript dat in archief bewaard wordt en met grootse omzichtigheid kan geraadpleegd worden. De kwetsbaarheid van het boek wordt nog vergroot doordat het niet gefixeerd is.
Het auditieve en verder
Een uitnodiging voor een korte residentie door het Musée d’art contemporain Lyon in 2019 leidde naar een interesse voor het auditieve. De belangrijkste doelstelling van het museum was een project ontwikkelen samen met zes andere kunstenaars, waaronder geluidskunstenaars, waarbij het creatieproces op de voet kon gevolgd worden door het publiek. De tentoonstellingsruimte werd dus geleidelijk aan een tentoonstelling. Geboeid door de manier waarop ruimtes een zeker geluid resoneren en met elkaar in communicatie gaan, de ruis en het visuele aspect van de ventilatieroosters van de omliggende gebouwen, leidden tot hyperrealistische weergaven van ventilatieroosters op de museumwanden.6
Exhibition: ‘Storytelling’ at MAC Musée d’art Contemporain, Lyon, France
Recent verscheen Een vogel vliegt op, een kunstenaarsboek ontstaan uit een samenwerking tussen FLACC en Posture Editions. 7 De publicatie toont deels werk dat procesmatig tot stand kwam tijdens de residentie in het FLACC, maar eveneens tekeningen uit schetsboeken. Haar onderzoek naar mogelijkheden om te communiceren rond ruimte en geluid resulteerde ook in het experimenteren met een ander, vloeibaar medium. Inkt laat zich op een andere manier verwerken, wordt meer of minder opgeslorpt door papier, minimale ontsporingen van de pen laten toeval toe. Door inkt te gebruiken manifesteert zich ook een schaalverkleining in haar werk wat evenwel niet betekent dat het gevoel van ruimte niet meer aanwezig is. Integendeel, de inkttekeningen zijn misschien nog meer op microniveau dan haar in situ werk. Ze zoomen als het ware nog meer in, maar zijn tegelijkertijd oneindig, tot aan de rand gevulde geminiaturiseerde bewegingen, grenzeloos verder lopend buiten het blad. Subtiele nuances in een tekening suggereren bewegingen zoals een wateroppervlak bij valavond, een donker vlak met hier en daar lichtreflecties. De bewustwording van een kijkproces, ontstaan door vele wandelingen, enerzijds gefocust op textuur, gelaagdheid en ruis, anderzijds ook een zekere vluchtigheid met zich meebrengend. Een oneindige omgeving die onmogelijk in zijn volledigheid opgenomen kan worden.
Danielle Wuyts
WEBSITE
hannelore van dijck, selected works
PUBLICATIES
Hannelore Van Dijck, So grün war mein Tal, Posture Editions N°3, Gent, 2012
Michael Newman, Hannelore Van Dijck – The Lasting One, That Didn’t Last, That Still Lasts, Art Paper Editions, Gent, 2017
Hannelore Van Dijck, Een vogel vliegt op, Posture Editions N°41, Gent, 2021
KIJKEN
crox360 Hannelore Van Dijck – YouTube
BRONNEN
Gesprek met Hannelore Van Dijck voorafgaand aan de lezing, 2 september 2021.
Hannelore Van Dijck (emergent.be)
In de materie: Hannelore Van Dijck (wixsite.com)
Storytelling | Musée d’art contemporain (mac-lyon.com)
Voetnoten:
*1 In de materie: Hannelore Van Dijck (wixsite.com)
* 2 Hannelore Van Dijck (emergent.be)
* 3 In de materie: Hannelore Van Dijck (wixsite.com)
*4 Kunsteninitiatief Voorkamer was een platform dat jaarlijks tentoonstellingen organiseerde met hedendaagse kunst. In 2016 was er een Laatste Show, de subsidies werden geschrapt door de Vlaamse regering. De organisatie was genoodzaakt om te stoppen.
*5 De houtskool in dit project gebruikt, werd door haar zelf verkoold, een tijdrovend proces van experiment en onderzoek met diverse houtsoorten dat ze voerde tijdens een residentie in Noorwegen.
*6 Storytelling | Musée d’art contemporain (mac-lyon.com)